Nasza misja:
Bezpłatna pomoc prawna dla cudzoziemców jako gwarancja przestrzegania praw człowieka.
Projekt dofinansowany z Programu „Sprawy wewnętrzne” realizowanego w ramach Funduszy Norweskich na lata 2014-2021. Program pozostaje w dyspozycji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji.
Kontakt
w sprawach projektu:
Helsińska Fundacja Praw Człowieka
ul. Wiejska 16 00-490 Warszawa
Strona www stworzona w kreatorze WebWave.
Uchodźcy w ośrodkach otwartych czy w detencji?
Osoba ubiegająca się o status uchodźcy w Polsce na czas rozpatrywania jej wniosku może zostać skierowana do jednego z dwóch rodzajów ośrodka dla cudzoziemców: otwartego lub strzeżonego. Różnią się one pod wieloma względami, jednak jedna cecha zdecydowanie wybija się przed szereg - umieszczenie cudzoziemca w ośrodku strzeżonym skutkuje pozbawieniem go wolności na okres pobytu w nim.
Z tego też powodu, sąd na wniosek Straży Granicznej powinien umieszczać cudzoziemca w warunkach ośrodka zamkniętego tylko w zupełnej ostateczności, gdy zachodzą do tego ściśle określone ustawowo przesłanki takie jak chociażby wysokie ryzyko jego ucieczki. Mimo tego oraz licznych argumentów przemawiających za większym zaangażowaniem ośrodków otwartych, kierowanie osób ubiegających się o status uchodźcy do ośrodków strzeżonych jest w polskiej procedurze praktyką niestety powszechną.
Najłatwiej jest pokazać tą różnicę przez podanie tylko niektórych problemów ośrodków strzeżonych. Przede wszystkim, jak już wskazano, pobyt w takim ośrodku bezpośrednio ogranicza liczne prawa osobiste, w tym ogólnie rozumianą wolność. Pozostając w warunkach zamknięcia, osoby tam przebywające nie mogą opuszczać terenu ośrodka, ani nawet swobodnie się po nim poruszać. Nawet zgodnie z językiem odpowiedniego rozporządzenia, cudzoziemcy przebywają wtedy w „celach mieszkalnych”. Co więcej, skoro pozostają w nim zamknięci, to zmuszeni są do korzystania wyłącznie z warunków bytowych i usług zapewnianych przez ośrodek.
Jak wskazuje raport Rzecznika Praw Obywatelskich, który nadal w dużej mierze zachowuje swoją aktualność, ze względu na obecność m.in. krat w oknach ośrodki te mogą budzić skojarzenia z więzieniami, którymi być nie powinny. Zauważono również problem przeludnienia. Raport wskazuje również na duże problemy z dostępem do pomocy medycznej i psychologicznej. Pomoc psychologiczna jest szczególnie potrzebna w takim miejscu ze względu na zły wpływ detencji na zdrowie psychiczne. Odcięcie od świata, hierarchiczne stosunki z władzami ośrodka czy pozbawienie wolności to czynniki bardzo negatywnie wpływające na zdrowie psychofizyczne osób tam przebywających.
Dla powyżej zarysowanego ekstremalnego rozwiązania istnieje w polskim systemie również alternatywa, jaką są ośrodki otwarte dla cudzoziemców. Nie jest to instytucja pozbawiona wad, jednak posiada ich zdecydowanie mniej niż ośrodki strzeżone. Z tego też powodu, zgodnie z ustawą domyślną formą pobytu cudzoziemca w oczekiwaniu na rozpatrzenie jego wniosku o status uchodźcy powinno być właśnie umieszczenie w ośrodku otwartym. Mimo tego, polityka decyzyjna sądów powszechnych i Straży Granicznej jest niesłusznie inna.
W warunkach ośrodka otwartego osoba ubiegająca się o status uchodźcy może go przede wszystkim swobodnie opuszczać. Może również w sposób rzeczywisty korzystać z praw socjalnych przyznawanych im przez ustawę o udzielaniu ochrony cudzoziemcom na terytorium RP, jak np. pomoc pieniężna. Cudzoziemcy po upływie 6 miesięcy od rozpoczęcia procedury uchodźczej mogą podjąć pracę zarobkową, zaś ich dzieci w warunkach otwartego ośrodka mogą chodzić do okolicznych szkół. Mimo, że jest to rozwiązanie nieidealne, na pewno oddziałuje na zdrowie psychiczne i samopoczucie osób tam przebywających w wyraźnie mniejszym stopniu. Możliwość opuszczania ośrodka pozwala również na integrację nowoprzybyłych cudzoziemców z polskim społeczeństwem, tak samo jak możliwość znalezienia pracy. Co jednak najważniejsze, osoba wnioskująca o status uchodźcy może oczekiwać na decyzję w tej sprawie, gdzie czas ten może wynosić wiele miesięcy, w warunkach może odbiegających od ideału, jednak na pewno o wiele mniej naruszających jej prawa i wolności niż pobyt w ośrodku strzeżonym
Umieszczając cudzoziemca w ośrodku strzeżonym zamiast otwartego, organy państwowe jednostronnie przyznają rację wartości w postaci ewentualnego i w zdecydowanej większości przypadków niezagrożonego bezpieczeństwa publicznego, marginalizując przy tym prawa i wolności osoby ubiegającej się o azyl. Braki w wyważeniu tych wartości ograniczają w praktyce możliwość połączenia pobytu w ośrodku strzeżonym z np. środkami wolnościowymi mającymi zabezpieczyć postępowanie uchodźcze.
Tymczasem szersze stosowanie ośrodków otwartych leży w interesie obu stron postępowania. Ośrodki otwarte zapewniają większe szanse na integrację z polskim społeczeństwem, szanując przy tym konstytucyjne i konwencyjne wartości, co leży przecież w interesie nie tylko cudzoziemców, ale też władzy.
Źródła:
https://www.bbng.org/rodzaje-osrodkow-dla-osob-w-procedurze-uchodzczej-w-polsce
https://www.gov.pl/attachment/30e0eba5-57d5-4015-9cd3-c27461b60006
https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/kmpt-cudzoziemcy-strzezone-osrodki-raport
https://www.amnesty.org.pl/osrodki-all-inclusive/